Paranoya, karmaşık duygular yaşamaya neden olan bir rahatsızlıktır. Kişide anormal şekilde korku ve endişeyle bağdaşan hastalıkta en bilindik semptom hezeyandır. Hasta kendine eziyet edildiğini, haksızlığa maruz bırakıldığını düşünür. Kadınlara nazaran erkeklerde daha fazla görülen bir hastalıktır. Kişide korku, kin, öfke, gurur ve mutluluk gibi duygular ön planda olur. Bu duyguları nedeniyle etrafındaki kişiler ile ilişkileri bozulur ve toplumda yalnız kalma gibi etkilere maruz kalabilir.

Kişi bir olayı sayısız şekilde çeşitlendirerek farklı hayaller kurar. Bu durum karşısında toplum kişinin aşırı şüpheci olduğu kanısına varır. Kişi kendisine devamlı komplo kuruluyor hissine kapılır. Endişelidir ve bu endişelerinden dolayı etrafındaki kişilerde çok rahatsız olur. Hastada var olan kuruntuların gerçekleşme olasılığı hastayı her zaman tedirgin eder. Bu endişe ve kaygılar hastalıkla karakterize olan bir belirtidir. Kişi genelde tek bir konu üzerinde odaklanır. Takip edilme, kıskançlık, hastalanma, zehirlenme gibi aslı olmayan hezeyanlar vardır. Bu hastalığa maruz kalan kişiler bu belirtiler haricinde davranış bozukluğu da sergiler. Genellikle 30-40 yaşlarından sonra ortaya çıkan hastalığın genetik ile alakası %10 civarındadır. Hastalık tedaviye karşı oldukça dirençlidir ve ilerleyici özelliği olan bir rahatsızlıktır. Hastalar ile yaşadıkları hezeyanlar ile tartışmaya girmemek en doğru yaklaşımdır. Çünkü bu hezeyanlar hastalarda ölene kadar mevcut olur ve bu konuda üzerlerine gelen kişileri hastalar düşman olarak görür.

Paranoya bir tür akıl hastalığıdır. Genetik ve çevresel faktörlerin etkisi ile ortaya çıkmaktadır. Genetik olduğu ikizlerden yola çıkılarak düşünülmektedir. Tek yumurta ikizlerinin birinde hastalık varsa diğerinde gelişme olasılığı da oldukça yüksektir. Çevresel faktörlerin tek başına hastalığa neden olma riski oldukça düşüktür. Bazen insan çevresindeki kişilerin kendi hakkında kötü düşüncelere sahip olduğunu düşünse de bu durum zamanla kontrol altına alınabilir. Hastalık daha çok alt kesimlerde ve ileri yaş grubunda ortaya çıkmaya başlar. Kişi etrafı ile iletişim kurmaktan kaçınır. Etrafındaki kişilerin kendine bir kötülük yapacağına, zarar vereceğine inanır. Paranoya hastalığı tek başına bir risk oluşturmasa da şizofreni hastalığına dönüşme olasılığı oldukça yüksektir.

Dikkat ve analiz evresi: Hasta devamlı çevresinde neler olduğunu takip içindedir. Çevreden kendine karşı gelecek davranışları önceden hissetmeye çalışır. Hezeyana neden olabilecek davranışları belirleme çabasındadır.

Perseküsyon dönemi: bu dönem hastanın hezeyanlar ile buluştuğu dönemdir. Hangi konu ile alakalı saplantısı varsa bu konuda önlemler almaya çalışır. Eğer ölüm korkusu yaşıyorsa kendini korumaya çalışır, gaspla alakalı bir sorun yaşıyorsa gasp edileceğini düşündüğü eşyasını koruma altına alır. Devamlı bulunduğu yeri, yolunu değiştirme çabasındadır. Durum şehir değiştirmeye kadar gidebilir. Sürekli kaldığı ortamda kapı ve pencereleri kontrol etme eğilimindedir.

Büyüklük hezeyanı dönemi: Daha evvelki evreler ile gelişim gösteren bir süreçtir. Hasta kendini büyük görür.

Kötülük paranoyası: Hasta etrafındaki kişileri düşman olarak görür. Etrafındaki kişilere karşı komplolar kurar ve kendinin kurban edileceği hissi vardır.

İddia: Hasta devamlı mahkemededir. Haklarının elinden alındığını savunur.

Büyüklük paranoyası: Paranoyanın bu türü en tehlikeli olanıdır. Hasta devamlı eşi ya da sevgilisinin kendini aldattığını düşünerek bunu ispatlamaya çalışır. Etrafındaki herkesten şüphe duyar. Hastanın eşi ya da sevgilisi için oldukça sıkıntılı günler yaşanır. Bu durum karşısında cinayetler bile işlenebilir ve hastanın cezai muhakemesi olmamasından dolayı hasta herhangi bir ceza almaz.

Yukarıda sayılan belirtilerden dört maddenin bir arada yaşanması, paranoya hastalığından şüphelenmek için yeterli olur. Bu kişiler etrafları ile geçimsiz ve devamlı sorun çıkarma eğilimindedir. Karşısındaki insanlara oldukça sert çıkışlar yaparlar. Kişileri kontrol etme çabasına girerler. Eleştiriye karşı kapalı olsalar da başkalarını eleştirmekten kaçınmazlar.