Duyguların türleri psikolojide nasıl sınıflandırılır?

Psikolojide duygular, temel ve ikincil duygular olarak iki ana gruba ayrılır. Temel duygular, evrensel olarak kabul edilen ve doğuştan gelen duygulardır. İkincil duygular ise temel duyguların birleşimi veya sosyal ve kültürel faktörlerle şekillenen karmaşık duygulardır. Ayrıca, duyguların sınıflandırılmasında farklı teoriler ve modeller bulunmaktadır. İşte duyguların psikolojideki sınıflandırılmasına dair detaylı bir açıklama:

Temel duygular, insanların doğuştan sahip olduğu ve evrensel olarak ifade edilen duygulardır. Paul Ekman'ın çalışmaları bu konuda öncüdür ve altı temel duygu tanımlamıştır:

• Mutluluk: Olumlu bir duygu olup, keyif, memnuniyet veya sevinç hissiyle ilişkilidir.
• Üzüntü: Kayıp, hayal kırıklığı veya acı durumlarında ortaya çıkan olumsuz bir duygudur.
• Korku: Tehdit veya tehlike karşısında hissedilen, kaçma veya kaçınma dürtüsü uyandıran duygudur.
• Öfke: Engellenme, adaletsizlik veya saldırı durumlarında ortaya çıkan, savunma veya saldırıya yönelik bir tepkidir.
• Şaşkınlık: Beklenmedik bir olay karşısında hissedilen kısa süreli duygu; olumlu veya olumsuz olabilir.
• Tiksinti: Hoş olmayan bir uyaranla karşılaşıldığında ortaya çıkan, reddetme veya uzaklaşma hissi.

Bazı teorilerde temel duygulara "aşk" veya "umut" gibi diğer duygular da eklenebilir, ancak Ekman'ın modeli en yaygın kabul görenidir. Temel duygular, yüz ifadeleri ve fizyolojik tepkilerle evrensel olarak ifade edilir.

İkincil duygular, temel duyguların birleşimi, sosyal bağlam veya öğrenme yoluyla gelişen karmaşık duygulardır. Bunlar, kişinin deneyimleri, kültürü ve düşünceleriyle şekillenir. Örnekler şunları içerir:

• Suçluluk: Bir hata veya yanlış davranış sonucu hissedilen, öz-eleştiriyle bağlantılı bir duygu.
• Utanç: Toplum içinde küçük düşme veya başarısızlık hissiyle ortaya çıkan duygu.
• Kıskançlık: Başkalarının sahip olduğu şeylere karşı duyulan olumsuz bir tepki.
• Gurur: Başarı veya olumlu bir sonuç karşısında hissedilen öz-değer duygusu.
• Umutsuzluk: Gelecekle ilgili karamsarlık veya çaresizlik hissi.

İkincil duygular, genellikle daha uzun sürelidir ve bilişsel süreçlerle yakından ilişkilidir. Örneğin, suçluluk duygusu, temel korku veya üzüntünün sosyal normlarla birleşmesi sonucu oluşabilir.

Psikolojide duyguların sınıflandırılması, farklı teorilere dayanır. Başlıca teoriler şunlardır:

• James-Lange Teorisi: Duyguların, fizyolojik tepkilerden sonra ortaya çıktığını savunur. Örneğin, kalp atışı hızlandığında korku hissedilir.
• Cannon-Bard Teorisi: Duyguların ve fizyolojik tepkilerin aynı anda ancak bağımsız olarak oluştuğunu öne sürer.
• Schachter-Singer Teorisi (İki Faktörlü Teori): Duyguların, fizyolojik uyarılma ve bilişsel yorumlamanın birleşimiyle oluştuğunu belirtir.
• Dairesel Model (Circumplex Model): Duyguları, hoşluk (pleasantness) ve uyarılma (arousal) boyutlarına göre sınıflandırır. Örneğin, mutluluk yüksek hoşluk ve orta uyarılma ile ilişkilidir.

Bu teoriler, duyguların nasıl deneyimlendiğini ve sınıflandırılabileceğini açıklar. Ayrıca, bazı psikologlar duyguları "olumlu" (örneğin, sevgi, neşe) ve "olumsuz" (örneğin, öfke, korku) şeklinde de gruplandırabilir, ancak bu basit bir ayrımdır ve duyguların işlevselliğini tam olarak yansıtmayabilir.

Duyguların psikolojideki sınıflandırılması, temel ve ikincil duygulara dayanırken, farklı teoriler bu sınıflandırmayı destekler. Temel duygular evrensel ve biyolojik temelli iken, ikincil duygular daha karmaşık ve bağlamsaldır. Bu sınıflandırmalar, insan davranışını anlamak ve duygusal sağlığı geliştirmek için önemli bir temel oluşturur. Duyguların sınıflandırılması, psikoterapi, kişilerarası ilişkiler ve öz-farkındalık gibi alanlarda pratik uygulamalara sahiptir.